HIV (AIDS)

AIDS, HIV virüsünün bulaşması ile oluşan ciddi ilerleyici bağışıklık sistemi hasarının sonucunda enfeksiyonlar, tümörler ve başka hayatı tehdit edici durumlar ile kendisini gösteren hastalık tablosunun ismidir. Tedavi edilmezse HIV virüsünün bulaşması ile AIDS hastalığı tablosunun ortaya çıkışı arasında 8 ila 12 yıl geçer. AIDS tablosu geliştikten sonra tedavisiz bırakılmış hastalık genellikle 2 sene içinde ölüme neden olur. Günümüzde kullanılan antiretroviral ilaç tedavileri ile hastalık ilerlemesi oldukça geciktirilebilmekte ve ölüm oranları belirgin olarak düşürülebilmektedir. Ne yazık ki elimizdeki tedavi seçenekleri henüz tam iyileşmeyi sağlayamamaktadır. HIV virüsü insanlara korunmasız cinsel ilişki, kan ile temas ve anneden çocuğa direkt geçiş ile bulaşmaktadır. HIV bulaşması ile hastalık gelişmesi arasındaki uzun dönem bu kişilerin uzun süre hastalığı başka insanlara da bulaştırmalarına ve ciddi bir toplumsal sağlık problemine yol açmaktadır. Özellikle bulaşma yolları hakkında bilgisizlik ve kısmen vurdumduymazlık hastalığın yayılmasında en önemli etkenlerdir.

Tarama ve bilgilendirme HIV yayılmasını engellemede en önemli basamakları oluşturmaktadır. Uluslararası çalışma gruplarının önerileri doğrultusunda isteyen her hastaya ve bunun yanında herhangi bir başka cinsel yolla bulaşan hastalık nedeniyle tedavi gören her hastada tarama yapılmalıdır. Bunun yanında HIV bulaşma riski olan grupta ne sıklıkla olacağı belirtilmese de düzenli kontrol yapılması önerilmektedir. HIV bulaşma açısından riskli insanlar:

» 1975 yılından sonra erkek ile cinsel ilişkiye girmiş olan erkekler
» Çok eşliler, biseksüeller
» Damardan uyuşturucu kullanırken enjektör paylaşanlar
» Para veya uyuşturucu karşılığında seks yapanlar
» 1978 ile 1985 yılları arasında kan nakli yapılmış hastalarolarak sıralanabilir.

HIV tanısı için gerekli testler geçmişte bulaşmadan ancak uzun bir süre sonra uygulanabiliyordu. Günümüzde testlerdeki gelişme ile erken dönemde, hastanın enfekte olmasını takiben neredeyse 6. günden itibaren, pro-viral DNA testi kullanılarak bulaşmanın olup olmadığı tespit edilebilmektedir. Yine de daha kesin sonuçlar yaklaşık 12. günden itibaren bakılan ve akut enfeksiyonda %100 duyarlılığa sahip olan HIV RNA testi ile alınabilmektedir. İnsan vücudunda virüse karşı üretilen antikorların 21. günden itibaren oluşması ve antikor oluşma hızının kişiye ve virüs yüküne bağlı olması nedeniyle erken dönemde antikor tespitine yönelik testlerin klinik önemi yoktur. Antikor bağımlı ELISA testinin sonuçları bulaşma olan hastaların hemen hepsinde 6 haftanın sonunda pozitifleşmektedir. Bu nedenle genel eğilim antikor bağımlı testlerin 3. ve 6. ayların sonunda yapılarak hastaya en kesin sonuçların sunulmasıdır.

HIV virüsü bulaşması, bulaştırıcının ne kadar virüs taşıdığına bağlı olmasının yanında tablo 1'de de görüldüğü gibi cinsel ilişkinin şekli ile de yakından ilişkilidir. Kadın rolü için anal seks, vajinal seksten 5, oral seksten ise 50 kat daha fazla bulaşma riski içerir. Erkek rolü için de benzer bir şekilde anal seks, vajinal seksten 1,3 kat, oral seksten ise 13 kat daha fazla bulaşma riski içerir. Genel olarak kadın rolünde bulaşma riski erkek rolünden 2 ila 10 kat daha fazladır.

HIV bulaşma riski bariyer korunma yöntemleri (prezervatif) ile %80 oranında azaltılabilir.

Cinsel eşin HIV (+) olması veya HIV açısından ciddi risk taşıması halinde cinsel ilişkiyi takiben 48-72 saat içinde profilaktik tedavi başlanılması bulaşmadan koruyabilir.

Tablo 1:
HIV virüsü içeren kan nakli ile bulaşma riski 100 kabul edildiğinde çeşitli cinsel ilişki şekilleri ile görece riskler

Maruz kalma yolu	En yüksek risk 100 kabul edildiğinde görece risk
HIV virüsü içeren kan nakli	84-100
Ortak şırında kullanarak damar içi uyuşturucu kullanımı	0,8
Anal sekste reseptif partner (Kadın rolü)	0,3-0,8
Anal sekste insertif partner (Erkek rolü)	0,04-0,1
Vajinal sekste reseptif partner (Kadın)	0,03-0,09
Vajinal sekste insertif partner (Erkek)	0,005-0,02
Oral sekste reseptif partner (Kadın rolü)	0,006-0,02
Oral sekste insertif partner (Erkek rolü)	0,003-0,008